Process Iceberg to silnie ustrukturyzowana, racjonalna i całościowa metoda facylitacji, która pomaga skutecznie zaprojektować całą sesję.
Zapraszam do kolejnego artykułu o facylitacji, który bazuje na materiałach opracowanych przez Dawida Muszkieta w ramach inicjatywy Centrum Facylitacji „Wakacyjne Wtorki z Facylitacją 2025”. Naszym celem była promocja facylitacji i profesjonalizacja zawodu facylitatora zgodnie z PRK6 „Facylitowanie – prowadzenie spotkań grupowych„. Facylitacja to droga do efektywnej pracy grupowej. Facylitator jest swoistym przewodnikiem po tej drodze i może korzystać zarówno z pojedynczych narzędzi, jak i całościowych metod facylitacji. Kolejną, bardzo rozbudowaną metodą jest Process Iceberg.
dlaczego „góra lodowa”?
Nazwa Process Iceberg nie jest przypadkowa. Podobnie jak prawdziwa góra lodowa, proces facylitacyjny ma swoją widoczną część – to, co dzieje się na sali – oraz znacznie większą część ukrytą pod powierzchnią: komunikacja i relacje w grupie, indywidualne preferencje i role, zaangażowanie i emocje członków grupy. Metoda pomaga facylitatorowi świadomie projektować Cele i Zadania oraz Proces (Format i Narzędzia), uwzględniając wszystkie kluczowe elementy, które wpływają na efektywność pracy grupy.
process iceberg: kilka ważnych pojęć
zadanie (co?) vs. proces (jak?)
Pierwsza fundamentalna zasada dotyczy rozróżnienia między zadaniem a procesem:
- Zadanie (Co?) – to cel, który grupa ma osiągnąć: wypracować strategię, rozwiązać konflikt, podjąć decyzję.
- Proces (Jak?) – to sposób, w jaki grupa będzie pracować nad zadaniem: jakie metody, w jakiej kolejności, z jakim zaangażowaniem uczestników.
poziom niepewności – kompas dla facylitatora process iceberg
Drugi kluczowy element to określenie poziomu niepewności sytuacji:
- Pewność – problem jest jasny, rozwiązania znane, potrzebna organizacja działań
- Złożoność – problem wielowymiarowy, wymagający analizy różnych perspektyw
- Niepewność – sytuacja nowa, nieznana, wymagająca eksploracji i eksperymentowania
Im wyższy poziom niepewności, tym bardziej elastyczny i eksploracyjny powinien być proces i tym więcej czasu warto na niego przeznaczyć. W sytuacjach pewnych możemy używać bardziej strukturalnych podejść, w niepewnych – stawiać na kreatywność i odkrywanie.
formaty pracy – świadomy wybór formy współpracy
Process Iceberg wprowadza cztery podstawowe formaty pracy, które facylitator może świadomie komponować w zależności od potrzeb:
- GRUPA – uczestnicy pracują razem nad działaniem, używając wspólnie narzędzia lub techniki. To format budujący więzi i wspólne zrozumienie, idealny do pracy nad wizją czy wypracowywania konsensusu.
- KAŻDY – każda osoba indywidualnie i samodzielnie pracuje nad działaniem. Ten format daje przestrzeń na refleksję osobistą, pozwala na komfortowe uczestnictwo i zapobiega dominacji głośniejszych uczestników.
- WSZYSCY DO JEDNEGO – uczestnicy razem, głośno i aktywnie dyskutują, zbierając wypowiedzi w jednym miejscu. To format energetyzujący, dobry do burzy mózgów czy zbierania różnych perspektyw.
- JEDEN DO WSZYSTKICH – jedna osoba pracuje nad działaniem w imieniu pozostałych. Może to być ekspert prezentujący wiedzę, uczestnik dzielący się doświadczeniem lub facylitator podsumowujący dyskusję.
Kluczem jest świadome dopasowanie formatu do określonego celu i etapu procesu.
narzędzie SCA – od symptomów do działań
W ramach Process Iceberg poznaliśmy praktyczne narzędzie SCA, które pomaga grupie przejść od powierzchownych obserwacji do konkretnych działań:
- S (Symptom) – co obserwujemy? Jakie są widoczne przejawy problemu?
- C (Cause/Przyczyna) – co jest źródłem tych symptomów? Jakie są głębsze przyczyny?
- A (Action/Działanie) – co możemy zrobić, aby wpłynąć na przyczyny?
Oto przykład:
S (Symptom) – Co obserwujemy?
Pracownicy coraz częściej zgłaszają wypalenie zawodowe, spada ich zaangażowanie, a rotacja w zespole rośnie. Widać też spadek jakości pracy i częstsze konflikty interpersonalne.
C (Cause/Przyczyna) – Co jest źródłem tych symptomów?
- Brak jasnej komunikacji celów i oczekiwań ze strony liderów.
- Nadmiar obowiązków bez odpowiedniego wsparcia.
- Niewystarczające możliwości rozwoju i brak poczucia sensu pracy.
- Kultura organizacyjna premiująca wyniki kosztem dobrostanu.
A (Action/Działanie) – Co możemy zrobić, aby wpłynąć na przyczyny?
- Przeprowadzić diagnozę kultury organizacyjnej i stylu zarządzania.
- Wdrożyć programy wsparcia psychologicznego i wellbeingowego.
- Zorganizować warsztaty dla liderów z zakresu komunikacji, empatii i zarządzania zespołem.
- Ustalić realistyczne cele i zadbać o równowagę między pracą a życiem prywatnym.
- Wprowadzić system feedbacku i rozwoju oparty na wartościach, nie tylko wynikach.
Ten trójstopniowy proces zapobiega skupieniu na „leczeniu objawów” i pomaga zaplanować działania odpowiadające na rzeczywiste źródła problemów.
priorytetyzacja działań – mądrze inwestuj energię grupy
Nie wszystkie pomysły są równie wartościowe. Process Iceberg wykorzystuje między innymi prostą, ale skuteczną macierz priorytetyzacji opartą na dwóch wymiarach: wpływ i nakład pracy:
- Quick Wins (Szybkie zwycięstwa). Ogromny wpływ przy niewielkim nakładzie – to prawdziwe perełki! Te działania powinny być priorytetem, bo dają szybkie i widoczne rezultaty.
- Major Projects (Duże projekty). Ogromny wpływ, ale wymagający dużego nakładu – warte podjęcia, ale wymagają dobrego planowania i zasobów.
- Fill-in Jobs (Wypełniacze). Niewielki wpływ i niewielki nakład – mogą służyć jako „wypełniacze” między większymi działaniami.
- Thankless Tasks (Niewdzięczne zadania). Mały wpływ przy dużym wysiłku – należy ich unikać lub znaleźć sposoby na zwiększenie ich efektywności.
Ta macierz pomaga grupie świadomie alokować swoją energię i koncentrować się na działaniach o największym potencjale.
Więcej informacji o macierzy znajdziesz w pracach Bjørn Andersen, Toma Fagerhauga i Marti Beltz, którzy zaprojektowali to narzędzie w kontekście pracy zespołowej i burzy mózgów (https://www.fcgov.com/lean/files/impact-effort-guide.pdf).
retrospekcja – uczenie się z każdej sesji w process iceberg
Process Iceberg zakłada też systematyczną retrospekcję po każdym spotkaniu. To moment na refleksję:
- Co się udało i dlaczego?
- Co można było zrobić lepiej?
- Jakie wnioski na przyszłość?
Ta praktyka pozwala facylitatorowi ciągle doskonalić swoje umiejętności i dostosowywać proces do potrzeb grupy. Można prowadzić ją korzystając ze schematu „góry lodowej”.
praktyczne zastosowanie – kiedy użyć process iceberg?
Process Iceberg sprawdza się szczególnie w sytuacjach, gdy:
- Projektujesz długoterminowy proces (kilka spotkań, warsztaty wielodniowe).
- Pracujesz ze złożonymi problemami, które wymagają różnych podejść.
- Chcesz świadomie zarządzać dynamiką grupy i dostosowywać proces do jej potrzeb.
- Potrzebujesz struktury i szerokiej puli narzędzi, które pomogą Ci w elastycznym reagowaniu na sytuację.
Podejście Process Iceberg jest rewelacyjnie opisane w książce „Facylitacja – wiedza, umiejętności, sztuka czy magia” (Tony Mann i Jolanta Marszewska).
kwalifikacja „facylitowanie – prowadzenie spotkań grupowych”
Szczegółowe kompetencje profesjonalnego facylitatora opisuje kwalifikacja „Facylitowanie – prowadzenie spotkań grupowych”. To kwalifikacja wpisana do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji na poziomie 6. Kwalifikacja ta obejmuje wszystkie kluczowe kompetencje: od przygotowania sesji, przez jej prowadzenie, aż po ocenę efektów i samo-rozwój. To nie jest kolejny certyfikat „dla papierka” – to rzeczywiste potwierdzenie umiejętności praktycznych.
Artykuł powstał na podstawie materiałów ze spotkania prowadzonego przez Dawida Muszkieta w ramach wydarzenia „Wakacyjne Wtorki z Facylitacją 2025″ (12.08.2025). Napisany został ze wsparciem Claude, Copilot i Gemini (AI).
